Sovyet emperyalizminin Afganistan’ı iÅŸgal ettiÄŸi yıllardan hafızalarda kalan en canlı resim o küçük kızın bakışlarıydı. Amerika’nın dünyaca ünlü National Geographic dergisine kapak olan o Afgan kızın portresi hala hafızamdadır: Başını yarı açık saran örtüsünün çevrelediÄŸi masum çehreyi tamamlayan bir çift yeÅŸil göz. 12 yaşındaki bu Afgan kız çocuÄŸunun bakışı, tüm dünyanın Afganistan’a bakışını da belirleyen bir kare idi.

1984 yılında Afgan direniÅŸi tüm ÅŸiddetiyle sürerken Ruslara karşı savaÅŸan mücahidler baÅŸta Amerika olmak üzere Batı’nın desteklediÄŸi özgürlük savaşçısı idiler. Afgan mücahidlerin ideolojisi, dünya görüşü hepsinden öte iÅŸgal altındaki Afganistan’da yaÅŸayanların dinleri, kültürleri, deÄŸerleri ile Batı uygarlığı ile hiç de uyumlu olmadıkları o dönem gündemde deÄŸildi elbette. ‘Medeniyetler çatışması’ teorileri henüz ortaya atılmamış, Batı’nın evrensel deÄŸerlerinin karşıtı olarak Ä°slam ve Ä°slami hareketler boy hedefi yapılmamıştı. Fakat SoÄŸuk SavaÅŸ dönemini bitirecek yolun taÅŸları Afganistan’da döşeniyordu.
Bugünün korkulu rüyası ‘dinci terör’ örgütlerinin yuvası sayılan Afganistan’ı o dönemde bakışları ile feminen bir imaj çizen, yardım ve merhamet bekleyen masum bir kız temsil edebilirdi. National Geographic’in kapak konusu kız aynı zamanda oryantalizmin diÅŸil DoÄŸu imgesi ile de örtüşüyordu. Bir bakıma Sontag’ın dile getirdiÄŸi ÅŸekliyle Batı’nın ‘fetih tutkusunu temsil eden (bir) fotoÄŸraf‘ karesi.

National Geographic dergisi ve onu çıkartan National Geographic Society’nin yüzyıldan fazla bir geçmiÅŸi var. Bilimsel görünümlü ama bir o kadar da ideolojik aylık dünya kültürü dergisi. Antropolojiden sosyolojiye insan bilimlerini harmanlayarak Amerikan bakışını yansıtır. Daha doÄŸrusu bu dergi Amerika’nın dünyaya çevrilmiÅŸ objektifidir.

Dergide ele alınan konular ve konuların metni çok titiz bir editöryal süzgeçten geçer. Ancak bu dergiyi farklı kılan asıl faktör kullandığı resimlerdir. Hem kullandığı teknik hem de bakış açısı yönüyle son derce seçicidir. Bir konuda çekilen yüzlerce fotoÄŸraf arasında seçilen tek kare kadrajından ışığına kadar Amerikan oryantalizminin rengini yansıtır. FotoÄŸraflar tarihsel ve kültürel baÄŸlamından koparılarak Amerikan okuyucusunun ilgi ve zevkine uygun hale getirilir. Aynı zamanda kuruluÅŸundan itibaren dünyaya açılma hevesindeki Amerika’nın yeryüzündeki nüfuz alanlarına yöneltilen keÅŸif kolu gibidir bu kapaklar.

1984 yılında çekilen o zaman 12 yaşında dergiye kapak olan Afgan kızın hikayesi orda bitmiyor elbette. Verilmek istenen imaj, yeÅŸil gözlü, beyaz, diÅŸil bir Afgan olarak belki de Büyük Ä°skender’den bugüne kalmış Helen soyundan bir Afgandı. Böylece Amerika’nın ve de Batı medeniyetinin kökü sayılan Helenlerle bu ücra DoÄŸu’daki ülkelerle tarihsel bir baÄŸ kurulmuÅŸ olacaktı. Amerika ile savaÅŸa daha doÄŸrusu silah rekabetine girerek çöküşe gittiÄŸini hesaplayamayan Sovyet Ä°mparatorluÄŸu ile sürdürülen sıcak çatışmanın kültürel, duygusal temelleri de atılmış oluyordu…

Yıllar geçecek, Sovyetler Afganistan’da sürdürdüğü iÅŸgali geride kan ve gözyaşı bırakarak sona erdirmek zorunda kalacak ve Sovyet sistemi dağılacaktı,

SoÄŸuk SavaÅŸ bitmiÅŸ ama Afganistan yeni bir iÅŸgali yaÅŸayacaktı. Rus iÅŸgaline karşı Afgan mücahidleri destekleyen Amerika, 11 Eylül 2001’de uçaklanması üzerine, Afganistan’ı iÅŸgal edecekti. Afganistan iÅŸgalinden hemen sonra National Geographic’te ‘Afgan kızı’ tekrar kapak olacaktı. FotoÄŸrafı çeken McCurry ve ekibi o küçük kızı Afganistan’da buldu ve yaÅŸlanmış bir kadın olarak tekrar kapak yaptı. Tüm yaÅŸadıklarına raÄŸmen hayata umutla bakan, yeÅŸil gözlü Afgan kız çocuÄŸunun yerine fotoÄŸrafta çile ve acıların yüz çizgilerini derinleÅŸtirdiÄŸi yorgun bir kadın vardı artık. Tüm ‘kötülüklerin kaynağı, terör yuvası’ Afganistan Amerikan uçaklarınca bombalanıyor, ülkesi iÅŸgal ediliyordu zira. Batı’nın evrensel deÄŸerlerinin negatifini temsil eden bir kültür ve dinin temsilcisiydi artık kapaktaki kadın.

Ve son olarak Pakistan polisinin yaptığı bir operasyon ile PeÅŸaver’de sahte kimlik taşıdığı için tutuklandığı haberi geldi. Bu son haber, PeÅŸaver gibi her tür kayıtsızlığın kol gezdiÄŸi PeÅŸtun ÅŸehrinde bir kadının muhtemelen rahatça ikamet edebilmek için edindiÄŸi sahte kimlik yüzünden yakalanmasının haber ajanslarınca dünyaya duyurulması tuhaf ötesi bir durum. Semiotik okumaya devam edecek olursak, Afganistan’ın defterinin kapandığına hükmedebiliriz.

Bu olayın temsil ettiÄŸi dramatik hikaye bir yana, bugün OrtadoÄŸu’da kimin, fotoÄŸraflarının ne ÅŸekilde kapak olduÄŸuna dikkat etmek gerektiÄŸine dair açık uyarı niyetine bir okuma denemesiydi…

Ýlgili YazýlarDüşünce